Zekânın tanımlanması güçtür. Zekânın tanımı ve ölçülmesi ile ilgili olarak çok sayıda yöntem mevcuttur. Zekâ denildiğinde aklımıza genellikle zihinsel yetenekler gelir. Zekâ testi olarak adlandırılan ölçme araçları da zihinsel yeteneği ölçmeyi amaçlarlar.


Zekâ testleri
Zekânın beynin iki yarım küresinin bazı fonksiyonlarının toplamı olduğu düşüncesiyle her iki yarım küreye ait bazı fonksiyonları ölçen testler geliştirilmiştir. Bugün en yaygın olarak kullanılan zekâ testleri sözel ve performans yeteneklerini ölçmektedir. Zekâ testleri çeşitli yönleriyle eleştirilmekle birlikte klinikte çocuk ve gençlerin zihinsel gelişim düzeylerini belirlemek konusunda etkili testlerdir.


Zekâ testlerinin önemi
Zekâ testleri klinikte değişik amaçlarla kullanılabilmektedir. Bir çocuğun zihinsel gelişim geriliğini (zekâ geriliği) veya üstün zihin gücünü (üstün zekâ) ortaya çıkarabileceği gibi hangi yeteneklerinin ne kadar gelişmiş olduğunu, hangi alanlarda daha fazla gelişmiş hangi alanlarda daha az gelişmiş olduğunu zekâ testleri aracılığıyla tespit etmek mümkündür. Ayrıca bu testler aracılığıyla çocuğun nörolojik, görme veya işitme ile ilgili bir sorunu olma durumunu da tespit etmek mümkün olabilmektedir.


Zekâ testlerine hangi durumlarda başvurulmalı?
Çocuk sahibi olan her anne-baba bebeğinin sağlıklı olduğu kadar zeki olmasını da arzular. Hemen her anne-baba da çocuğunun zekâsını merak eder. Çocuğun her becerisi, değişik durumlardaki problem çözme ve akıl yürütme tarzı hep zekâ belirtisi olarak yorumlanır. Özellikle de becerileri ve farklılığı ile çevresi tarafından fark edilen çocukların aileleri uzmanlara başvurup bu çocuğun zeki olduğunu düşündüklerini ve zekâsını ölçtürmek istediklerini söylerler.

Ancak böyle bir merak bir çocuğa zekâ testi uygulanması için yeterli bir neden değildir. Sadece çocuğun ne kadar zeki olduğunu belgelemek için test uygulanması çocuğa zarar verebilir. Zekânın ölçülmesi diğer fiziksel ve fizyolojik ölçümler kadar somut değildir. Sayısal bir veri elde edilmekle birlikte bu veri daha çok klinik değerlendirme için bir anlam ifade etmektedir. Zaman içinde, eğitimle, hayat şartları ile zekânın iç dağılımında, hatta toplam sonucunda değişmeler mümkün olabilmektedir. Yani zekâ çeşitli çevresel faktörlerle etkilenerek değişebilmektedir. (01 Mart 2007)

Zekâ testi uygulama kararı ancak bir uzman tarafından verilebilir. Çocuklar okulda, evde veya başka sosyal ortamlarda okul başarısı, uyum ve davranış problemleri yaşıyorlarsa yapılacak bazı değerlendirmelerin ardından zekâ testi yapılması gerekebilir.

Zekâ testine ihtiyaç duyulmasının nedeni çocuğun muhtemel bir öğrenme güçlüğünün tespit edilmesi olabileceği gibi üstün zihin gücüne sahip oluşunun tespit edilmesi de olabilir. Çünkü her iki uçta da çocuklar uyum ve davranış sorunları yaşayabilirler.


Zekâ testleri nasıl ve nerelerde yapılır?
Zekâ testleri bu konuda uzmanlaşmış pedagog, psikolog ve psikolojik danışmanlarca yapılmaktadır. Bu uzmanların çalıştığı özel klinik ve merkezlerin yanı sıra Milli Eğitim Müdürlüklerine bağlı Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinde, bazı hastanelerin psikiyatri veya psikoloji departmanlarında da bu testler uygulanmaktadır. Test odası, testi yapan kişinin çocukla kurduğu iletişim, çocuğun motivasyonu, ortamın fiziksel şartları (ısı, ışık vb.) gibi birçok faktör testin güvenilirliğini etkilemektedir.


Zekâ testi sonuçları anne-babaları nasıl etkiler?
Zekâ Testleri konusunda uzmanlaşmış kişiler sadece ailelerin merakları nedeniyle test yaptırma taleplerini karşılamazlar. Çünkü böyle bir talebin sonucunda elde edilecek sonuçlar çocukların zarar görmesine neden olabilmektedir. Anne-babalar genellikle çocuklarından yüksek performans beklerler. Eğer sonuç anne-babanın istediği gibi çıkmazsa bu durum anne-babada hayal kırıklığı oluşturabilir ve bu da çocuklarıyla ilişkilerini olumsuz etkileyebilir.

Çocuk bir yandan anne-babanın gözünde değer kaybedebilir ve bu hiç istenmeyen bir sonuçtur. Testten elde edilen puanın yüksek olması da başka sıkıntılara neden olabilir. Bu durumda da anne-baba çocuğun çok yüksek bir zekâ düzeyine sahip olduğunu bilir, çocuğa bunu bildirir ve beklentileri de çok artar. Böyle bir çocuğun okulda veya başka sosyal ortamlarda karşılaşabileceği uyumsuzluk veya başarısızlık problemi anne-babanın aşırı tepki göstermesine neden olabilir. Çocuk üzerindeki baskı artabilir. (08 Mart 2007)

Kendisinden sürekli yüksek başarı beklenen bir çocuk, küçük bir başarısızlıkta hayal kırıklığı yaşar ve bekleneni verememiş olma duygusuyla güvensizlik ve yetersizlik duyguları yaşayabilir. Bu nedenle çocukların zekâ testlerinin sonuçları anne-babalarla paylaşılırken testle ölçülen yetenekler tek tek incelenir. Çocuğun hangi yeteneğinin yaşından beklenilen düzeyde gelişmiş olduğu, hangi yeteneğinin yaşının üzerinde geliştiği, hangi yeteneğinin yaşından beklenilen düzeyde gelişmediği açıklanır. Bu yeteneklerin özgüven, başarı ve öğrenmesini nasıl etkileyeceği üzerinde durulur. Anne-babanın bu veriler ışığında çocuklarına nasıl bir program hazırlamaları gerektiği konusunda rehberlik edilir.


Son sözler ve öneriler

1- Çocuğunuza zekâ testi yaptırmak istiyorsanız bunun nedenini düşünün. Çocuğunuzun çok zeki olduğunu düşünüyorsanız ve okulda, çevrede uyum problemleri yaşamıyorsa böyle bir teste hiç gerek olmayacaktır.

2- Çocuğunuz okulda bazı sorunlar yaşıyorsa; (arkadaşlarıyla uyumsuzluk, dersi takip etmekte güçlük, okul başarısızlığı vb. gibi) bir uzmandan yardım isteyin. Böyle bir durumda çocuğunuza zekâ testi uygulanabilir ve buradaki amaç genellikle çocuğunuzun toplam zekâsını belirlemek değil, zekâsını oluşturan yeteneklerin tek tek araştırılmasıdır. Bu yeteneklerin fazla gelişmiş olması, yetersiz gelişmiş olması veya aralarındaki dengesizlik çocuğunuzun sorunlarının kaynağı olabilir.

3- Test sonuçlarını çocuğunuzun bundan sonraki okul hayatı için yararlı olabilecek ipuçlarını elde etmek için not edin. Her çocuğun farklı bir zihin yapısı ve öğrenme biçimi vardır. Çocuğunuzun zihinsel özelliklerine uygun aktiviteler ve hedefler belirleyin.

4- Yapılan değerlendirmeler sonucunda çocuğunuza test yapılması gerekli görüldüyse bu testi uygulayacak kişilerin testler konusunda yeterli olduklarından emin olun. Aksi halde testin güvenirliği azalacaktır.

5- Bazı çocukların özellikle ergenlik dönemindekilerin teste dirençleri olabilir. Çocuğunuzu test seansına götürürken onu kaygılandıracak şeyler söylemeyin. Bu durumda teste dirençleri artabilir ve sonuç etkilenebilir.


Son söz

En güzeli, doktorunuz önermedikçe sadece kendinizi rahatlatmak için zekâ testi yaptırmayın! (15 Mart 2007)