Tüm anne babalarda bebeğin tuvalet alışkanlığını kazanmasıyla ilgili endişeler vardır. Bir de diğer annelerin ‘ben çocuğumu bezlemeyi dokuzuncu aydan itibaren bıraktım hâlâ bez mi kullanıyorsunuz’ türünden sözleri moral bozucu olabilir.

Annelerin unutmaması gereken şey, her çocuğun tuvalet alışkanlığı yaşının farklı olmasıdır. Annenin yapması gereken çocuğun buna hazır olup olmadığını gözlemek ve doğru zamanda harekete geçmektir. Bezden kurtulma çocuk için de bebekliğin sona ermesi ve bağımsızlık yolunda bir adım daha atması demektir. Bu konuda çocuğunu fazla zorlamadan hareket etmek en doğru yoldur.

Tuvalet eğitimi için ‘doğru’ yaş çocuğun hazır olduğu zamandır. Araştırmalarda, tuvalet eğitimi için en uygun zamanın iki yaş ve sonrası olduğu belirtiliyor ve kesinlikle zorlanmaması gerektiği önemle vurgulanıyor. Zorlamak çocuğu psikolojik yönden olumsuz etkileyebiliyor. Çocuk tuvalete ya da oturağa oturduğunda ağlıyorsa hemen kaldırmak en yerinde davranıştır.

İki yaşındayken gündüz, 3.5-4 yaşındayken gece kontrolü yapılarak tuvalet alışkanlığı kazandırılabilir. Buradaki amaç davranışı kontrol altına almaktır. Anneler genellikle bebekleri 12-18 aylık olduğunda hevesle tuvalet problemini çözmeyi isterler ancak çocuğun tuvaletinin geldiğini hissedebilmesi ve tutabilmesi için kas kontrolünün gelişmesi gerekir. Bu da ancak çocuk 2 yaşına geldiğinde gelişir.

Henüz kas kontrolü gelişmemiş olan çocuk, tuvaletinin geldiğini hissetse bile vücut yapısı tuvaletini tutabilecek güçte değildir. Bu yüzden annelerin sabırlı olması gerekir. Organik bir bozukluk söz konusu olmadıkça, 4-5 yaşına geldiği halde hâlâ altı bağlı dolaşan çocuk yoktur. (25 Ocak 2004)

Bez kullanmaktan yeni kurtulan bir bebeğin hemen tuvalete oturmasını beklemek doğru olmaz. Tuvalet eğitimine başlarken bir oturaktan yararlanmak anneye yardımcı olabilir. Ancak çocuklar oturağa oturmayı da çabuk benimsemeyebilir. Çocuklar genellikle büyüklerini taklit ederler, tuvalet ve oturağın aynı şey olduğu ve anneyle babanın tuvaleti, çocuğunsa oturağı kullanacağı anlatılabilir.

Bir başka yol resimli kitaplardan faydalanmaktır. Oyuncaklarından birini oyunla karışık oturağa oturtarak anlatmak da yol gösterici olabilir. Bu eğitimde annenin sabırlı davranması çok önemlidir. Çocuğu zorlamak ya da aceleci davranmak, bazı problemlerin çıkmasına neden olabilir. Anne tarafından zorlanan çocuk tepkisini yatağını ıslatarak gösterebilir. İlk başlarda küçük kazalar olabilir ve etraf kirlenebilir, bu durumda anne sabırlı ve hoşgörülü olmalıdır.

Oturağa oturduğunda çocuk cesaretlendirilmeli ve rahatlaması sağlanmalıdır. Eğer tuvaletini yaparsa alkışlanmak onu teşvik eder ve tuvalet alışkanlığını daha çabuk kazanır. Oturak kesinlikle korkutma aracı olarak kullanılmamalıdır. Çocuk ağlayıp oturmayı reddediyorsa buna zorlanmamalı ve ona sevgiyle yaklaşarak tuvaletini oturağa yapması gerektiği anlatılmalıdır.

Eğer çocuk 18 aylıktan küçükse, bezinin kirlendiğinin farkına varmıyor ya da çişini yaptığında oluşan su birikintisinin kendisiyle ilgili olduğunu anlamıyorsa, tüm çabalara rağmen oturağa oturmayı reddediyorsa çocuk tuvalet eğitimine hazır değil demektir.

Genellikle kızlar erkeklerden önce tuvalet eğitimi alır şeklinde bir görüş aileler arasında yaygındır. Kızlar erkeklerden önce olgunlaşıp, bazı şeylerin farkına vardıkları için tuvalet eğitimini erken yaşta kazanırlar. Aynı şekilde kızlar tuvaletlerini tutmayı da erken öğrenirler. Araştırmalar ise erkek çocukların çişlerini tuvalete yapmaya daha gönüllü oldukları konusunda birleşiyorlar. (01 Şubat 2004)


Eğitimi kolaylaştırmanın beş yolu:

- Çocuk oturağa düzenli olarak oturtulmalıdır.

- Başarılı olduğu zaman övülmeli, küçük kazalarda görmemiş gibi davranılmalıdır.

- Sıcak havalarda alıştırmalar daha kolay yapılabilir. Çocuk çıplak olarak dolaştırılarak alışması sağlanır.

- Belli bir metoda sadık kalınmalıdır. Evden dışarıda da bezsiz dolaştırılmalıdır. Böylece çocuğun kafası karışmaz.

- Lazımlık belli bir yerde tutulursa acil durumlarda çocuk onu hemen bulabilir.


Tuvalete geçiş
Oturağa alışmış olan çocuk bir süre sonra tuvaleti (klozeti) kullanmaya başlayacaktır. Çocuk tuvaleti kullanacak kadar ilerleme gösterince, klozetin üzerine konabilen bir adaptör (küçük klozet kapağı) alınabilir. Özellikle üç yaşından sonra çocuk tuvaleti kullanmaya geçmiş olmalıdır. Bu alışkanlık ona yuvada zorluk çıkartmaz yalnız kendi oturağını kullanan çocuk yuvaya gittiğinde tuvalete yapma problemiyle karşılaşabilir.

Gece tuvalet alışkanlığı Tuvalet eğitimine başladıktan sonra, çocuk 2.5 yaşına geldiğinde gece tuvalete gitme alışkanlığı kazandırılabilir. Geceleri çocuğun tamamen uyanık olmasına dikkat edilerek oturağa ya da tuvalete oturtulabilir. Uyanık olması önemlidir çünkü çocuğun yatağına değil oturağa ya da tuvalete yaptığının farkında olması gerekir. Bazı çocuklar uyandırılmaktan hoşlanmazlar sızlanıp ağlayabilirler böyle durumlarda çocuğu zorlamamak en iyisidir.

Bazı anne babalar da, çocuklarını geceleri sık sık tuvalete kaldırırlar ancak araştırmalara göre bu da doğru bir davranış değildir. Bunun yerine çocukla çatışmaya girmeden, zamanı çok iyi ayarlayarak, çocuğun tuvaletinin geleceği zamanlarda çocuğu kaldırmak daha yararlıdır. (08 Şubat 2004)


Kısaca tekrar edelim:

1-İlk olarak bez kullanımına son vermek gerekir. Alıştırma külotları denen dışı naylon içi pamuklu bezden yapılmış olanlarını kullanabilirsiniz.

2-Çocuğunuzun ne zamanlar tuvalet yaptığına dikkat edin ve bunu göz önünde bulundurarak ona tuvaletini yapmasını teklif edin. Sık sık olabilecek kazalar sonucunda sakın ona kızmayın, haber vermesinin gerektiğini güzelce anlatın.

3-Artık bez ile dolaşmadığını ve altına yapmaması gerektiğini, tuvaleti geldiğinde herkesin yaptığı gibi onun da tuvalete yapması gerektiğini ve bunu size haber vermesini söyleyin.

4-Sıcaklık durumunu göz önünde bulundurarak altını açık bırakabilir ve bezinin olmadığını hissettirebilirsiniz. Eğer altı açık değilse de kolay bir şekilde altını açıp tuvaletini hemen yapmasını sağlayabileceğiniz şekilde giydirin.

5-Tuvalete oturması için veya hemen kalkmaması için oyalanacağı bir oyuncak verebilirsiniz. Tuvalet yapmayı eğlenceli hale getirebilirsiniz. Mesela sifonu çekmesine izin verebilir ve böylece tuvalete oturma isteğini arttırabilirsiniz.

6-Çocuğunuza hijyen’in önemini ve tuvaleti kullanmasının doğru olduğunu anlatın, her tuvalet sonrasında el yıkama alışkanlığını şimdiden kazandırın.

7-Çocuğunuzun bakıcısının ve onunla ilgilenen diğer aile büyüklerinin aynı tutarlılığı ve ilgiyi göstermesini sağlayın.


Yapılmaması gerekenler

1-Çocuğunuzun bu alışkanlığı çok kısa sürede kazanmasını beklemeyin, sabırlı ve sakince onu teşvik etmeye devam edin.

2-Sakın çok ısrarcı ve sabırsız olmayın ve çocuğunuzla bu konuda dalga geçmek veya başka çocuklarla kıyaslamak gibi hatalara düşmeyin. Kesinlikle bağırmak, kızmak veya cezalandırmak gibi yöntemlere başvurmayın.

3-Karşınızdakinin çocuğunuz olduğunu, küçük ve sizin kadar çabuk anlayacak kapasitede olmadığını ve onun duygularını düşünün, her konuda kendinizi onun yerine koyun, böylece daha sabırlı ve anlayışlı olabilirsiniz.

4-Tuvalete çok çıkmaması için sakın sıvı tüketimini azaltmayın, çocuğunuzun metabolizmasını etkileyecek bir hata yapmış olursunuz.

5-Sakın pes etmeyin, alışkanlığı kazanması ne kadar uzun sürerse sürsün geri adım atmayın. Eğer bezden vazgeçiyorsanız ara sıra bile olsa tekrar bez bağlamayın. (02 Eylül 2004)