DEHB kişinin davranışlarını düzenleme ve kontrol edebilme yeteneğinin gelişimsel bozukluğu olarak tanımlanabilir. Bozukluğun davranışlarda düzenleme sağlayan beyin bölgesinin aktivite yetersizliğinden kaynaklandığı düşünülmektedir.


‘DEHB’li çocukların 4 temel özelliği

1- Dikkatsizlik-dalgınlık:
DEHB’li çocuklar bir işe başlayabilmek, o işi tamamlayıncaya kadar dikkatini sürdürebilmek, aynı anda iki uyarıcıya birden dikkatini odaklayabilmek ve tepkide bulunmaya hazırlıklı olabilmek gibi alanlarda zorluk çekerler.


2- Düşünmeden davranma:
DEBH’li çocuklar davranışlarının sonuçlarını, gelecek tepkileri düşünmeden, ani ve kurallara uymayan davranışlar gösterme eğilimindedirler. Kuralların farkında olabilir ve sorulsa söyleyebilirler, bununla beraber kendilerini kontrol etmekte güçlük çekebilirler.


3- Uzun süreli hedeflerde zorluk:
Hedefe giden yolun uzun olması durumunda zorluk yaşarlar. Bu durumda çoğunlukla görevi yarım bırakıp çekilirler. Hedefe giden yolda kısa aralıklı küçük hedeflerle teşvik edilmeye ihtiyaç duyarlar.


4- Aşırı uyarılmışlık durumu-hiperaktivite:
DEHB’li çocukların büyük bir bölümünde aşırı duyarlılık ve hareketlilik vardır. Hareketlerini kontrol altına almakta zorlanırlar, sürekli bir kıpırdanış içindedir. İçlerinde enerjisi tükenmeyen bir motor varmış gibi durmadan hareket ederler ve ilgi alanlarını sürekli değiştirirler. Üzüntü ve sevinç gibi duygulanımlarını aşırı uçlarda ifade ederler, çok çabuk hayal kırıklığına uğrarlar.


1 yaşın altındaki bebeklerde DEHB’nin erken belirtileri neler olabilir

1- Kolay sinirlenirler.

2- Annenin memesine âdeta saldırırlar.

3- Açlığa toleransları iyi olmadığından, hızlı ve heyecanlı emerek kolayca hava yutarlar, buna bağlı olarak çok gazlıdırlar.

4- Gece sık sık uyanır, huzursuzlanırlar.

5- Kolay rahatlatılamaz ve sakinleştirilemezler, gece yarısı oyun oynamak isterler .

6- Çok enerjiktirler, sürekli olarak uyaran arayışı içindedirler.


DEHB’li çocukların okul durumları nasıldır
Yapılan araştırmalara göre DEHB’li çocukların diğer yaşıtlarıyla aralarında zekâ açısından farklılık yoktur. Hatta genellikle daha ileri düzeydedirler. Ancak düşünmeden davranmaları, dikkat eksiklikleri ve bir işi sonuçlandırmadaki güçlükleri nedeniyle zaman içinde sınıftaki akranlarından geri kalmaya başlayabilirler. (12 Nisan 2007)


Özellikle orta okul ve lise dönemlerinde
Yüksek zekâ düzeyindeki DEHB’li çocuklar dikkatsiz ve dağınık olmalarına rağmen genellikle biraz çaba ile zaman içerisinde bir işi tamamlama melekesine sahiptirler. Bu sayede ilkokul döneminde pek fazla sorun göstermeyebilirler. Ancak genellikle bu çocuklar ortaokul, lise dönemlerinde, yani ders yükü ve okul baskısı arttıkça daha fazla zorluk yaşamaya başlarlar. DEHB’li çocukların okul durumlarında görülen bir özellik de istikrarsız performanslarıdır. Bir gün bir görevi başarıyla sonuçlandırırken, ertesi gün benzer görevi bitiremeyebilirler.


DEHB’li çocukların evdeki ve toplumdaki durumu nasıldır
DEHB’li çocuklar aileleri için bir bilmece gibidir. Çoğu zaman ebeveyn davranışlarında ikilemlere sebebiyet verirler. Dikkatsizlikleri, ani beklenmedik reaksiyonları ile çeşitli problemlere neden olurlar. Dikkatsizlikleri ve dalgınlıkları nedeniyle talimatları ya tamamıyla kaçırır ya da eksik algılarlar. Bu çocukların hayatında negatif etkileşim bir kısır döngü halini alır.

DEHB’li çocuklara genellikle beğenilmeyen davranışlarından ötürü ceza verilir. Bu tür olumsuz pekiştiriciler o anda etkili olabilir ama istenen davranışı kalıcı hale getirmez. DEHB’li çocuk diğer çocuklara nazaran negatif etkiyi daha çok algılarlar. Bu durum çocuğun dünyaya bakış açısını olumsuz yönde etkiler, hiçbir zaman yetişkini memnun edemeyeceğini düşünür. Bu duyguları pasif veya aktif olarak yetişkine karşı tavır geliştirmesine neden olur.

DEHB’li çocukların evdeki en önemli problemi deneyimlerinden yararlanabilmedeki güçlükleridir. Aileler, talimatlarına karşılık alamadıklarında doğal olarak bir kırıklık yaşamaktadır. Çocuğun aslında kurallara uyabilme kapasitesi olduğunu ama bu davranışları inadına yaptığını düşünmektedir. Oysa pek çok DEHB’li çocuğun problemi amaçlı bir itaatsizlik değil uygun davranışı gösterebilmekteki beceriksizliktir.


Tedavide neler yapılabilir
DEHB’nin tedavisi; psikoterapi, aile eğitimi, uygun sosyal beceri eğitimi ve gerekli durumlarda uygun ilaç tedavilerini içerir. (19 Nisan 2007)


DEHB’li çocuğu olan ailelerin 4 büyük adımı
DEHB’li bir çocuğa sahip ailenin bu konuda yardımcı edebilmesi için bazı konularda bilinçli adımlar atması gereklidir. Birinci adım, anlamaktır. Problemin ne olduğunu öğrenmek, tanımak baş edebilmenin temelidir.

İkinci adım, beceriksizliğe ve itaatsizliğe dayalı davranışları birbirinden ayırabilmeyi öğrenmektir.

Üçüncü adım, çocuğa karşı pozitif olmak, pozitif dili kullanmaktır. Öncelikle yapabildiği şeylerin altını çizmek ve neyi yapmaması değil ne yapması gerektiğini söylemek gereklidir.

Dördüncü adım, davranışın pekiştirilmesidir. İstenen davranışı yerine getirdiğinde küçük ödüllendirmeler, yerine getirmediğinde sonucunu yaşaması veya bir imtiyazını kaybetmesi etkili sonuç verecek yöntemlerdir.


DEHB’li çocukların ailelerine 9 önemli pratik yaklaşım

1-Çocuğun zaman kavramının oluşmasına ve zamanı düzgün kullanmasına yardım edilmelidir. Yatış, kalkış, yemek, oyun gibi tüm faaliyet saatleri belirli olmalı ve yapılan çizelgeye uyulmalıdır.

2-Aile içindeki kurallar ve istenen davranışlar net bir şekilde açıklanmalıdır. Bu kuralların çiğnenmesi durumunda olacak sonuçlar veya uyulması halinde alınacak ödüller önceden yazılıp evin görünen bir yerine asılmalıdır.

3-Uygun davranıldığında sık sık ödüllendirilmelidir (sözlerle, jest ve mimiklerle, dokunmayla).

4-Öğretilecek şey basit ve net bir şekilde anlatılmalı, mümkünse nasıl yapılacağı gösterilmeli ve tekrar ettirilmelidir.

5-Bir kerede en fazla 2 şey öğretilmeye çalışılmalı ve eğer öğretilecek davranış çocuk için zorsa küçük parçalara bölünerek gösterilmelidir.

6-Bu çocuklar gereksiz uyarıcıları elemekte zorlandıkları için, mümkün olduğunca uyarıcı dozu azaltılmalıdır. Mesela çocuk belli bir aktiviteyi yaparken, arkadaşlarıyla oyun oynarken, radyo, TV gibi arka plan uyarıcıları, kullanılmayan oyuncaklar vs. ortadan kaldırılmalıdır.

7-Birkaç seçenek vererek seçim yapmasına izin verilmelidir. Bu hem inisiyatif hem de kendi kontrolünü kazanmasına yardım edecektir.

8-Kabul edilebilir tarzda kendini ifade etmesine yardım edilmeli, uygun sözel iletişim becerileri öğretilmelidir.

9-Çocuğun sevilmeyen, beğenilmeyen bir birey olduğunu ima eden mesajlardan kaçınılmalıdır. Beğenilmeyenin kendisi değil davranışı olduğu ifade edilmelidir. (26 Nisan 2007)