 |
 |
 |
| Kaynak Eserler |
|
- A - |
1 — ABDULAZİM-İ MÜNZİRİ: Hafız Abdulazim-i Münziri Kayrivani, Mısırlıdır. Şafii mezhebindendir. 1185 de doğup, 1258 de vefat etti. Ettergib vetterhib hadis kitabı çok kıymetlidir. Türkçe tercümesi, 7 cilt halinde, İstanbul'da 1993 de yayınlanmıştır.
2 — ABDULAZİZ-İ DEHLEVİ: Abdulaziz bin Hamideddin-i Dehlevi, 1340 senesinde Hindistan’da vefat etti. Farisi Umde-tül-İslam kitabı çok kıymetlidir. 1989 da, Hakikat Kitabevi bastırmıştır. Abdurrahman bin Yusüf bunu 1543 de türkçeye çevirmiş ve İmad-ül-İslam adı ile 1873 de İstanbul'da basılmıştır.
3 — ABDULAZİZ-İ DEHLEVİ: Şah Abdulaziz Gulam Hâlimi Faruki Dehlevi, 1745 de Delhi’de doğup, 1824 senesinde orada vefat etti. Hind âlimlerinin büyüklerindendir. Derin hadis âlimidir. Çok kitap yazdı. Eserlerinin en kıymetlisi Tuhfe-i isna aşeriyyedir. Farisi olup, bin sayfaya yakındır. 1849 senesinde Delhi’de basılmıştır. Yeniden tab edilerek, 1988 de, Hakikat Kitabevi tarafından neşir edilmiştir. Şii adındaki kimselerin yanlış yazılarına vesikalarla cevap vermektedir. Bekara suresinin yüzseksendördüncü âyetine kadar ve yirmidokuzuncu ve otuzuncu cüzlerin farisi tefsiri olan Tefsir-i Azizisi de çok kıymetlidir. 1966 da Kabil şehrinde basılmıştır.
4 — ABDULAZİZ BİN SÜUD: Süud oğullarından iki Abdulaziz vardır. Birincisi Abdulaziz bin Muhammed bin Süud olup, 1721 de doğup, 1803 de Derıyye camiinde bir şii tarafından hançerle öldürüldü. 1765 de vehhabilerin ikinci reisi oldu. 1803 de Taif’de Ehl-i sünnet âlimlerini ve kadın, çocuk, binlerce Müslümanı katletti. Açlıktan ölenler de çoktu.
İkincisi, Abdulaziz bin Abdurrahman bin Faysal olup, 1880 de Rıyad’da doğup, 1953 de vefat etti. Süudi hükümetinin ondokuzuncu reisidir. Birinci cihan harbinde İngilizlerle birlikte Osmanlılara karşı savaş etti. O zaman Necd’de bundan başka, ibn-ür-Reşid kabilesi de vardı. İbn-ür-Reşid, Osmanlılara sadık kalıp, Türklerle birlikte İngilizlere ve Süud oğullarına karşı savaş etti. Sulh olduktan sonra, Abdulaziz, İbn-ür-Reşidi öldürttü. 13 Ramazan 1338, 1 Haziran 1920 tarihli İstanbul gazetelerinde şu haber okundu:
Arabistan’ın başlıca iki hakiminden biri olan Necd emiri İbn-ür-Reşidin öldürüldüğünü on Mayıs tarihli The Times gazetesi yazmıştır. Savaş esnasında İbn-ür-Reşid Türkiye ile işbirliği yapmıştı. İbn-üs Süud ise, İngilizlerle birlikte İbn-ür-Reşide ve Türklere karşı savaş etmişti. 1919 ilk aylarında Kuwait’ten Riyad’a gelerek vehhabilerin başına geçti. 1924 de İngilizler Taif’i ve Mekke’yi, şerif Hüseyin efendiden alarak, buna verdiler. 1932 de Süudi hükümeti kurmasını sağladılar. 9 Eylül 1926 da İstanbul'da çıkan Son Saat gazetesi şu haberi vermişti:
MEDİNE BOMBARDIMANI
Abdulaziz tarafından Medine-i münevverenin bombardıman edilmesi, Hindistan halkı arasında galeyan yaptığını yazmıştık. Hindistan’da çıkan The Times of India diyor ki: Son zamanlarda Medine’ye hücum ve Kabri Nebeviyi bombardıman haberlerinin Hind Müslümanlarında husule getirdiği tesiri hiçbir hadise vücuda getirmemiştir. Hindistan’ın her tarafında bulunan Müslümanlar, bu hadise dolayısı ile o makam-ı mukaddese ne derece hurmetkâr olduklarını göstermişlerdir. Hindistan’da ve İran’daki bu mühim teessürat, hiç şüphesiz İbni Süud üzerinde tesir yapacak ve onu bütün İslam memleketlerinin nefretini kazanmamak için, böyle hareketlerde bulunmaktan men edecektir. Hind Müslümanları, İbn-üs-Süude bu fikirlerini açıkça bildirmişlerdir.
5 — ABDULGANİ NABLÜSİ: 1640 da Şam’da doğup, 1731 de vefat etti. Şam’dadır. Fıkıh, tefsir ve hadis ilimlerinde ve tasavvufta çok derin âlim idi. Alaüddin Attar hazretlerinin ruhaniyetinden de feyiz aldı. İstanbul'da, Mısır’da ve Hicaz’da da ders verdi. Yüzden fazla değerli kitap yazdı. Hadika kitabı, Birgivi’nin Tarikat-ı Muhammediyyesinin şerhidir. Keşf-ün-nur an eshabil-kubur kitabında, Tacüddin-i Hindinin, rabıtayı ispat eden Taciyye risalesine yaptığı şerhde, Evliyanın öldükten sonra da keramet sahibi olduklarını ve ruhlarından istigase ve istifade edileceğini çok güzel anlatmaktadır. Hulasat-üt-tahkik kitabı, mezheplerin birleştirilemeyeceğini ispat etmektedir. Keşf-ün-nur ve Hülasat-üt-tahkik kitapları, Hakikat Kitabevi tarafından yeniden tab edilmiştir. Şam matbaasında ilk basılan, bunun Evrad kitabıdır.
6 — ABDULHAK-İ DEHLEVİ: Hindistan’ın büyük âlimlerindendir. 1551 de doğup, 1642 de vefat etti. Muhammed Bakibillah hazretlerinin talebelerindendir. Hicaz’da hadis âlimi oldu. Delhi’dedir. Çok kitap yazdı. Medaric-ün-nübüvve ve Merec-ül-bahreyn ve Eşiat-ül-lemeat ismindeki Mişkat şerhi kitapları farisi olup, Hindistan’da basılmıştır.
7 — ABDULHAK-İ SÜCADİL SERHENDİ: Muhammed Masum-i Faruki hazretlerinin yetiştirdiği büyüklerdendir. Farisi Şerh-ı Vikaye ve Mesaili şerh-ı Vikaye fıkıh kitapları meşhurdur, her ikisi de Hindistan’da basılmıştır.
8 — ABDULHAKİM EFENDİ: Zahir ve bâtın ilimlerinde kâmil ve dört mezhebin de fıkıh bilgilerinde mahir, veliy-yi kâmil idi. Ruh bilgilerinin mütehassısı idi. 1865 senesinde Van vilayetinin Başkale şehrinde doğup, 1943 de Ankara’da vefat etti. Bağlum’da medfundur. Babası seyyid Mustafa, seyyid Taha-i Hakkari hazretlerinin oğlu olan, seyyid Ubeydullahın talebesi idi. Seyyid Mustafa çok kâmil idi. Gördüğü kimsenin, hangi namazı kılmadığını, yüzünden anlardı. Bunun babası, seyyid Muhyiddindir. Onun babası, seyyid Muhammed, bunun babası da, seyyid Abdurrahmandır. İmam-ı Ali Rıza bin Musa Kazım soyundan olup, Seyyid oldukları, Irak’taki şeri mahkeme defterlerinde yazılı olduğu gibi, seyyid Abdulkadir-i Geylaninin torunu olan seyyid Abdurrezzakın mübarek el yazısı ile de tasdik edilmiş olduğu, Van mebusu İbrahim Arvas’ın 1952 de bastırdığı Seyahatname-i Kasım-ı Bağdadi kitabında yazılıdır.
Sultan Selim Cami-i şerifi yanındaki Süleymaniyye Medresesinde, tasavvuf müderrisi [profesörü] iken Er-Riyad-üt-Tasavvufiyye kitabını yazmıştır. Tasavvuf hakkında risale büyüklüğünde müteaddid mektupları vardır. Mevlid okunmasının ve tesbih kullanmanın başlangıç ve meşruiyeti hakkında bir risale, Rabıta-i Şerife Risalesi, Sahabe-i Kiram ve Ecdad-ı Peygamberi risaleleri, İslam Hukuku, Keşkul ve Sefer-i Ahiret isimli eserleri, Arabi, Farisi ve Türkçe şiirleri pek kıymetlidir.
9 — ABDULHAKİM-İ SİYALKUTİ: İmam-ı Rabbani hazretlerinin sınıf arkadaşı idi. Hocaları mevlana Kemaleddini Kişmiri idi. Babası Şemseddin Muhammeddir. 1656 da, Siyalküt şehrinde vefat etti. Hanefi fıkıh ve kelam âlimidir. Beydaviye haşiyesi, Sadeddin-i Teftazani’nin Şerh-ı akaidine haşiyesi ve Ahmed Hayali’nin Teftazani şerhine yaptığı haşiyenin de Siyalkuti haşiyesi ve Teftazani’nin Mevakıf şerhine ve Mutavvel adındaki Beyan ve Meani kitabına haşiyesi ve Ed-Dürret-üssemine fiisbatil-vacibi teâlâ kitabı meşhurdur.
10 — ABDULHALIK-I GONCDÜVANİ: Vilayet yolunun rehberlerindendir. İslam âlimlerinin büyüklerindendir. Buhara’da Goncdüvan köyünde doğup, 1180 de orada vefat etti. 22 yaşında iken Buhara’da Yusüf-i Hemedani hazretlerinin sohbetinde kemale geldi. İmam-ı Malik soyundandır. Hızır aleyhisselamdan ders aldı. Tasavvufta meşhur olan Onbir temel kelime Abdulhalık Goncdüvani’nin sözlerindendir.
11 — ABDULKERİM-İ RAFİİ: 1226 da Kazvin’de vefat etti. Şafii âlimlerindendir. Muharrer adındaki fıkıh kitabı meşhurdur. Bunu birçok âlimler şerh etti. İmam-ı Nevevi’nin Minhac adındaki muhtasarı çok kıymetlidir. Minhacı da şerh etmişlerdir. Bunların en kıymetlisi İbni Haceri Mekki’nin Tuhfe-tül-muhtaç adındaki şerhidir. Dört cilttir.
12 — ABDULKUDDÜS: Muhammed bin Muhammed Arif Çeştinin ve Derviş Muhammed Sühreverdi’nin halifesi, imam-ı Rabbaninin babası Abdulehad hazretlerinin üstadı idi. Çok kitabı vardır. Bunlardan Envarül-uyun meşhurdur. Buyururdu ki, Hatıralar, vesveseler iki türlüdür: Birincisi, ibtila ve imtihan için gelir. Bunlara günah, ceza olmaz. Yükselmeye sebep olurlar. İkincisi, sonsuz felakete sebep olur. Oğlu ve halifesi Rükneddine yazdığı mektupta buyuruyor ki, Vaktin kıymetini bil! Gece gündüz ilim öğrenmeye çalış! Her zaman abdestli bulun! Beş vakit namazı, sünnetleri ile ve tadil-i erkan ile, huzur ve huşu ile ve dinin sahibinin bildirdiği gibi kılmaya çalış! Bunları yapınca, dünyada ve ahirette, sayısız nimetlere kavuşursun. İlim öğrenmek, ibadet yapmak içindir. Kıyamet günü, işten sorulacak, çok ilim öğrendin mi diye sorulmayacaktır. İş ve ibadet de, ihlas elde etmek içindir. İhlas da, hakiki mabud ve kayıtız şartsız var olan sevgiliyi sevmek içindir. 1538 de, Hindistan’da, Kenküh şehrinde vefat etti.
13 — ABDULLAH BİN MAHMUD: Mecdeddin-i Musuli denir. Hanefi mezhebi fıkıh âlimlerindendir. 1203 de doğup, 1285 de vefat etti. Muhtar ve bunun şerhi olan İhtiyar kitapları meşhurdur.
14 — ABDULLAH BİN MÜBAREK: Tebe-i tabiinin büyüklerindendir. Hanefi, hadis ve fıkıh âlimidir. 797 [h. 181] de vefat etti.
15 — ABDULLAH BİN MUHAMMED BİTUŞİ: Bağdat şimalinde Zur şehrinde doğup, 1796 senesinde Basra’da vefat etti. Hadikatüs-serair kitabı meşhurdur.
16 — ABDULLAH BİN SÜUD: Sultan ikinci Mahmud han zamanında, 1816 da vehhabi emiri oldu. Ehl-i sünnete çok zulüm yaptı. 1818 de yakalanarak Mısır’a ve sonra İstanbul’a getirilip idam edildi.
17 — ABDULLAH-İ DEHLEVİ: Seyyiddir. Tasavvuf mütehassıslarının büyüklerindendir. Müslümanların gözbebeğidir. 1744 de Hindistan’ın Pencab şehrinde doğup, 1765 de, Mazhar-ı Can-ı Canan ile teşerrüf eyledi. Çok kerametleri görüldü. 1824 de Delhi’de vefat etti. Çeşitli memleketlere göndermiş olduğu mektuplarından yüzyirmibeş adedi talebelerinden Rauf Ahmed müceddidi tarafından toplanarak Mekatib-i şerife ismi verilmiş ve önce 1915 senesinde Madrasda ve sonra 1951 senesinde Lahorda ve 1976 senesinde, İstanbul'da, basılmıştır. Şah Rauf Ahmed, bir sene içinde işittiklerini de bir kitap halinde toplamış, buna Dürr-ül-mearif ismini vermiştir. 1974 senesinde İstanbul'da yeniden tab edilmiştir.
18 — ABDULLAH-İ ENSARİ: 1005 de Hirat’ta doğup, 1088 de orada vefat etti. Şeyh-ul-İslam idi. Hanbeli idi. Tearrüf kitabına şerhi ve Menazil-üs-sayirin kitabı meşhurdur.
19 — ABDULLAH-İ RUMİ: Yenişehirli Abdullah efendi, 1717 de şeyh-ul-İslam oldu. Boğaziçinde Kanlıca’da 1743 de vefat etti. Behce-tül-fetava fetva kitabının sahibidir.
20 — ABDULLAH-İ TERCÜMAN: Akdenizde Balear adalarının büyüğü olan Mayorka adasında bir Hıristiyanın tek çocuğu idi. Asıl ismi Anselmo Turmeda olup bir İspanyol papazı idi. Nebuniye şehrinde, en meşhur papaz olan Nikola Mertilin yanında yetişti. İncili ezberledi. Bu papazın yol göstermesi ile Tunus’a geldi. Müslüman oldu. Arabcayı ve İslam ilimlerini iyi öğrendi. Hıristiyanlığın iç yüzünü, nasıl bozulduğunu gösteren Tuhfe-tül-erib adında bir kitap yazdı. Kitabı 1420 de tamamladı. 1873 de Londra’da ve Elmünkız kitabı ile birlikte 1981 de Hakikat Kitabevi tarafından, İstanbul'da bastırılmıştır. Hacı Zihni efendi türkçeye çevirdi. Oğlu Abdul-Hâlim, bu kitabı arabca kısaltmıştır. Yazması Berlin kütüphanesindedir. Türkçesi, Osmanlılar zamanında İstanbul'da basıldığı gibi, latin harfleri ile 1965 de tekrar bastırılmıştır.
21 — ABDULLATİF-İ HARPUTİ: 1912 senesinde İstanbul Dar-ül-fünununda İlm-i kelam muallimi [profesörü] idi. Tenkih-ul kelam adındaki kitabında, İslam dinini ilim, akıl ve fen ile çok güzel müdafaa etmektedir.
22 — ABDULVEHHAB-İ ŞARANİ: Aliyyül-Havas’ın talebesidir. 1565 de vefat etti. Dört mezhebin fıkıh bilgilerini anlatan Mizan-ül-kübra kitabı iki cilttir. 1859 da Mısır’da basılmıştır. Letaif-ül-minen kitabının birinci cildi 56. sayfasından itibaren kimya ilmini ve Cabir bin Hayyanı uzun anlatmaktadır. Buna Minen-ül kübra da denir. 1938 de basılmıştır. Kenarında Tacüddini İskenderinin Letaif-ül minen ve Miftah-ul-felah kitapları vardır. Envar-ül-kudsiyyesi, Tabakat-ül-kübrasının kenarında basılmıştır. Hadis ve Şafii fıkıh âlimidir. Çok kitabı vardır.
23 — ABDURRAHİM SEMERKANDİ: Ebu Bekri İmadi’nin oğlu olup, Mergınani, Fergani ve Semerkandi lakabları ile meşhurdur. Hanefi fıkıh âlimidir. Hidaye kitabının sahibi olan Burhanüddin Ali’nin torunudur. 1253 [h. 651] de hayatta idi. Füsuli imadi fıkıh kitabı meşhurdur.
24 — ABDURRAHMAN: Zebid müftisi idi. Seyyiddir. Vehhabileri reddiyyesi çok kıymetlidir.
25 — ABDURRAHMAN BİN MUHAMMED: Gelibolulu Süleyman efendinin torunudur. Şeyhizade denir. Damad adı ile meşhurdur. Rumeli kadi-askeri idi. Şeyh-ul-İslamın damadı idi. 1668 de vefat etti. Mecmaul-enhür adındaki Mülteka şerhi meşhurdur.
26 — ABDURRAHMAN CEVZİ: Hanbeli fıkıh âlimidir. 1114 de doğup, 1202 de Bağdat’ta vefat etti. Ebül-ferec ibni Cevzi adı ile meşhurdur. Tefsir, hadis ve Hanbeli fıkıh ve tarih bilgilerinde derin âlim idi. Yüzden fazla kitap yazdı. El-mugni tefsiri meşhurdur.
27 — ABDURRAHMAN İMADİ: Şam müftisi idi. 1571 de doğup, 1641 de vefat etti. Hanefi fıkıh âlimlerindendir. El-hediye filibaratil-fıkhiyye kitabı meşhurdur.
28 — ABDURRAZZAK KAŞİ: Tasavvuf ve fıkıh âlimidir. Tefsir, Füsus şerhi ve kıymetli eserleri vardır. 730 da vefat etti.
29 — AHMED ASIM: Ayntablıdır. Seyyiddir. 1820 de İstanbul'da vefat etti. Üsküdar’da Nuh kuyusundadır. Firuzabadi’nin arabi Kamus ve farisi Burhan-ı katı lügat kitaplarını türkceye tercüme, Emali kasidesini türkce şerh etmiştir. Üçü de basılmıştır.
30 — AHMED-İ BEDEVİ: Şeriflerdendir. 1199 da Fas’da doğup, 1276 da Mısır’da Tanta’da vefat etti. Yüzüne peçe örterdi. Camiu keramatil-evliyada diyor ki, Ahmed Bedevi, hem seyyiddir, hem şeriftir. Mısır’daki Evliya arasında, imam-ı Şafii’den sonra en üstünü Ahmed-i Bedevidir. Ondan sonra seyyidet Nefisedir. Sonra Şerefeddini Kürdi, sonra Abdullah Menufi Şazilidir. Mirat-ı Medine’de diyor ki, Kutbi rabbani seyyid Ahmed Bedevi hazretlerinin vefatından altmışbeş sene sonra, Tanta’daki türbesinin bulunduğu camii şerifte her sene, Rebiulevvel ayının birinci Cuma gecesi mevlid okumak âdet olmuştur. Bu mevlide her memleketten binlerce âlim, Veli toplanır. Bir hafta sürer. İmam-ı Bedevi, şeyh Berinin, bu da Ali bin Nuaym Bağdadi’nin, bu da seyyid Ahmed Rıfai’nin halifesidir. Allahü teâlâ, Evliyasının kimine az, kimine çok keramet vermiştir. Ahmed Bedevi hazretlerine, vefatından sonra da çok keramet vermiştir.
31 — AHMED-İ BEZZAR: Hadis âlimlerindendir. 905 de Remle kasabasında vefat etti. Müsned kitabı meşhurdur.
32 — AHMED BİN ABDULLAH: Ebu Nuaym Isfehani adı ile meşhurdur. Şafiidir. Hadis âlimidir. 948 de doğup, 1039 da vefat etti. Kıymetli kitapları vardır. Hilye-tül-Evliyası Beyrut’ta, Mektep-üt-ticari tarafından ve Berlin’de basılmıştır.
33 — AHMED BİN HANBEL: Hanbeli mezhebinin reisidir. 781 senesinde Bağdat’ta doğup, 855 de orada vefat etti. Üçyüzbinden fazla hadis ezberlemişti. İmam-ı Şafiinin talebesidir. Hal tercümesini, Beyheki ve İbni Cevzi ve başka âlimler yazmışlardır. El-Müsned hadis kitabında otuzbin hadis-i şerif vardır. Mutezile fırkası ile çok mücadele ve onları rezil ettiği için, Memun tarafından hapis edildi. [Geniş bilgi için Büyük Âlimlerin Hayatı maddesine bakınız.]
34 — AHMED CAMİ: Ebül-Hasen Ahmed bin Ali Namıki Cami, büyük âlim ve büyük velidir. Eshab-ı kiramdan Cerir bin Abdullah soyundandır. Ahmed Caminin oğulları da derin âlim ve amil ve kâmil idi. Çok kitap yazmışlardı. 1049 da doğup, 1142 de vefat etti. Altıyüzbin kimsenin imana gelmesine sebep oldu. Miftah-un-necat ve Üns-üt-taibin kitapları basılmıştır. Miftah-un-necat kitabı, Hakikat Kitabevi tarafından yeniden basılmıştır.
35 — AHMED DAHLAN: Ahmed bin Seyyid Zeyni Dahlan, Mekke’nin müftisi ve reis-ül-uleması ve Şafii şeyh-ul-hutebası idi. 1816 da Mekke’de doğup, 1886 da Medine’de vefat etti. Birçok eserleri olup Hulasa-tül-kelam fi beyani umerai beledil-haram, Firreddi alel-vehhabiyye-ti-etba-ı mezhebi İbni Teymiyye ve Ed-Dürer-üs-seniyye firreddi alel-vehhabiyye kitaplarında vehhabilerin, yanlış yolda olduklarını âyet-i kerime ve hadis-i şeriflerle göstermektedir. Hulasa-tül-kelamın ikinci cüzü ve Ed-Dürer-üs-seniyye ve El-Fütuhat-ül-İslamiyye kitabının bir parçası olan Fitne isimlerindeki eserleri Hakikat Kitabevi tarafından ofset yolu ile bastırılmışlardır.
36 — AHMED HAMEVİ: Seyyiddir. Hanefi fıkıh âlimidir. Mısır’da müderris [profesör] idi. 1686 da vefat etti. Çok sayıda kitap yazmıştır. Uyun-ül-besair ismindeki Eşbah şerhi ve Nefehat-ül-kurb velittisal biisbatittesarrufi li-evliya badelintikal kitapları çok kıymetlidir.
37 — AHMED İBNİ KEMAL: Şemseddin Ahmed efendi, Süleyman efendinin oğludur. Dedesi, Kemal paşadır. Kanuni sultan Süleyman han zamanında, 1526 dan 1534 senesine kadar Osmanlıların dokuzuncu şeyh-ul-İslamı idi. Cinnilere de fetva verirdi. Bunun için Müfti-yüs-sekaleyn adı ile meşhur oldu. Edirnelidir. İstanbul'da Edirnekapı mezarlığındadır. Tefsir, hadis ve fıkıhda derin âlim idi. Çok kitap yazdı. Fetvaları ve arabiden farisiye lügat kitabı ve El-müniresi ve Nevevi’nin Hadis-i erbaini şerhi çok kıymetlidir. 1534 de vefat etti.
38 — AHMED NAİM EFENDİ: Mustafa Zihni paşanın oğludur. Babanzade adı ile meşhurdur. 1872 de doğup, 1934 de vefat etti. Edirnekapı’dadır. Galatasaray Lisesinde ve mülkiye mektebinde okudu. Orta boylu, sakallı idi. Galatasarayda ders verdi. Felsefe üzerinde fransızcadan tercümeler yaptı. 1928 de Buhari hulasasını tercüme ve iki cildini neşir etti. Dar-ül-fünunda yirmiiki sene profesörlük yaptı. 1933 de darülfünun lağv edilince, kıymeti bilinmeyerek açıkta bırakıldı. Tam ve halis Müslüman idi. Arabi ve fransızca iyi bilirdi. Felsefe âlimi idi. Tevfik Fikretle Abdullah Cevdetin İslam düşmanlıklarını hiç beğenmezdi. Kuru mütercim değil, mütefekkirdi. Tevfik Fikret için Manevi en büyük destekten mahrum, bedbaht, ölmeye mahkum bir kimsedir derdi. Garb filozoflarından iki üç kimseden başka hiçbir filozofun uluhiyyeti inkâr etmediğini söylerdi. Fikretin niçin dalalete düştüğüne şaşardı. Onu felsefede olgunlaşmamış sayardı. Naim beğin eserleri: Ahlak-ı İslamiye esasları, Buhari tercümesi, Dava-yı kavmiyyet, Felsefe dersleri, Nevevinin Hadisi erbain i tercümesi, İlim-ün-nefis [psikoloji], Mantık, Temrinat ve sairedir.
39 — AHMED-İ ZERRUK: Şihabüddin Ahmed bin Ahmed Fasi, 1442 de Trablusgarb’da doğup, 1493 de orada vefat etti. Maliki fıkıh âlimi ve tasavvuf büyüklerindendir. Çok sayıda kıymetli eserleri vardır. Şerh-ı hizbil-bahr ve Kavaid-üttarika fil-cemi beyneşşeriati velhakika ve Kavaid-üt-tasavvuf kitapları meşhurdur. Sonuncusu büyük olup, Mısır’da basılmıştır.
40 — AKŞEMSEDDİN: Muhammed bin Hamza, Şihabüddin-i Sühreverdi neslindendir. Şam’da doğmuştur. Hacı Bayram-ı velinin halifesi olup, Göynükte yerleşti. İstanbul’un fethinde bulunup, Hazret-i Halidin kabrini keşif etti. 1460 da Göynük’te, yani Torbalı’da vefat etti. Risalet-ün-nuriyye ve Maddet-ül-hayat kitapları vardır.
41 — ALAÜDDİN-İ BAĞDADİ: Ali bin Muhammed, Şafii fıkıh ve tefsir âlimidir. 1279 da Bağdat’ta doğup, 1340 senesinde Haleb’de vefat etti. Hazin tefsirini yazmıştır.
42 — ÂLEMGİR: Muhammed Evrenkzib, Şahcihanın üçüncü oğlu olup, 1619 da doğup, 1707 de vefat etti. Birinci oğlu Dara Şekve çok âlim ve kadiri idi. Hasenat-ül-ebrar kitabında İslamiyet'i Hindu dini ile birleştirdiği için, 1658 de Evrenkzib tarafından idam edildi. Farisi Sefinet-ül-Evliya kitabı Pişaver’de basılmıştır. Âlemgir, 1657 de babasını hapis edip, tahta çıktı. Çok mütteki ve âlimleri severdi. Berehmenlerle ve şiilerle mücadele etti. Muhammed Masum-i Faruki ve oğlu Muhammed Seyfüddin hazretlerinden feyiz aldı. Elli sene adaletle hüküm sürdü. Şeyh Nizam Muinüddini Nakşibendi başkanlığındaki bir heyete, Hanefi mezhebi üzerine Fetava-i hindiyye adındaki çok kıymetli fetva kitabını hazırlattı. 1891 de Mısır’da basılmış, 1972 de üçüncü baskısı yapılmıştır.
43 — ALİ BİN AHMED HİTİ: Seyf-ül-batir li-rikabişşiati verrafıda-til-kevafir kitabı çok kıymetlidir. Bu kitabı 1616 da İstanbul'da yazmıştır.
44 — ALİ BİN EMRULLAH: 1509 da doğup, 1571 de Edirne’de vefat etti. Ahlak-ı Alai kitabını yazdı. Tefsir, kelam ve fıkıh şerhleri de vardır.
45 — ALİ BİN Hüseyin: Hüseyin Va'ız-ı Kaşifinin oğludur. Fahrüddin ve Safi isimleri ile meşhurdur. 1462 de doğup, 1533 senesinde Hirat’ta vefat etti. Farisi eserleri arasında Reşehat kitabı çok kıymetlidir. Şeyh Ahmed Allan-ı Mekki ve sonra Muhammed Muradı Kazani tarafından arabiye tercüme edilmiştir. Üçüncü Murad han zamanında, 1584 senesinde, Muhammed Şerifi Abbasi tarafından türkceye tercüme edilmiştir. Türkcesi çeşitli tarihlerde basılmıştır. 1874 de İstanbul'da taşbasması harekeli olup, sonunda mevlana Halidi Bağdadinin arabi İrade-i cüziyye kitabı ve kenarında, mevlanai mezkurün Rabıta risalesinin arabisi ve ayrıca türkcesi ve yine onun Adab-ı tarikat risalesinin türkcesi ve farisi Silsilei aliyyesi ve ayrıca İsmail Hakkı Bursevinin Huccet-ül baliga risalesi ve Hatmi hacegan ve Niyazi Mısırinin Süal-cevap risalesi ve şeyh Sadık efendinin Abdestin adabı ve İnsan-ı kâmil ve Edirne müftisi Feyzi efendinin Ayn-ül hakika adındaki çok kıymetli kitapları ve Hazret-i Ali’nin kırk sözü ve tercümeleri vardır. Sözün kısası, Reşehat tercümesinin bu baskısı bir hazinedir. Eline geçip okuyan, dünyanın en talihli insanıdır. Abdulhakim efendi, Reşehat okumak, insanın ihlasını arttırır buyururdu.
46 — ALİ BİN İSMAİL: Alaüddin Konevi olup, 1269 da doğup, 1329 da vefat etti. Şafii fıkıh âlimidir. Mısır’da ders verdi. Şam’da kadılık yaptı. El alam fi-hayatil-Enbiya aleyhimüssalatü vesselam ve Havi ile Tearrüf şerhleri ve Minhac muhtasarı meşhurdur.
47 — ALİ BİN MABED: İmam-ı Muhammedin talebesidir. Onun Camiul-kebir ve Camiüs-sagir kitaplarını rivayet etmiştir. Mervden Mısır’a geldi. 833 senesi Ramazan ayında vefat etti.
48 — ALİ EFENDİ “Çatalcalı”: Osmanlı Şeyh-ül-İslamlarının kırküçüncüsüdür. 1632 de Çatalca’da doğdu. Dördüncü Muhammed han zamanında, 1673 de Şeyh-ül-İslam oldu. Onüç sene sonra azledildi. 1692 de vefat etti. Ali efendi fetvası meşhurdur.
49 — ALİ HAYDAR BEĞ: Ahiskalı hoca Emin efendi zade, temyiz mahkemesi azalığında ve başkanlığında, fetvahanei ali eminliğinde ve adliye nezaretinde bulunmuştur. Dar-ül-fünun hukuk fakültesinde ve medresetül-kuddatta ve mülkiye [siyasal bilgiler] okulunda müderrislik yani profesörlük yaptı. Mecelle kitabına yaptığı Dürer-ül-hükkam adındaki şerhi çok kıymetlidir. Bu şerhin 1905 de basılan Kitab-ül-kefale sonunda bildirildiği gibi, Erazi kanunu şerhi ve Evkafda muvadaa ve Risalei mefkud ve İntikal kanununa şerhi vardır. 1937 de vefat etti.
1903 de vefat ederek Üsküdar’da Nesuhi kabristanına defn edilmiş olan büyük Ali Haydar beğ başkadır. O da, hukuk fakültesinde usuli fıkıh ve mecelle profesörlüğü yapmıştı.
50 — ÂLİM BİN ALA: Hanefi fıkıh âlimidir. 1289 de vefat etti. Büyük tatar hanı için hazırladığı Tatarhaniyye adındaki fetva kitabı çok kıymetli olup, Zad-ül-müsafir adı ile meşhurdur.
51 — ALİ UŞİ: Siraciyye fetva kitabını ve ayrıca Ehl-i sünnet itikadını bildiren Emali kasidesini yazdı. Ferganelidir. 1180 de vefat etti.
52 — ALİ-ÜL-ALA: Hurufi babalarındandır. Fadlullah-ı Hurufinin müridlerinden idi. Timur handan kaçıp, Kırşehir’e geldi. Bektaşi şekline girdi. Bektaşilik tarikatını, İslam düşmanlığı haline çevirdi. Cavidan kitabını Anadoluya, el altından yaydı. Binlerle Müslümanın dinden, imandan çıkmasına sebep oldu.
53 — ALUSİ: Şihabüddin seyyid Mahmud bin Abdullah Alusii kebir Bağdadi, Bağdat’ta müfti idi. Şafii âlimlerindendir. 1803 de Bağdat’ta doğup, 1853 de orada vefat etti. İstanbul’a da geldi. Şiilere cevap olarak, El-ecvibe-tülIrakıyye anil esiletil-İraniyye kitabı ve Nehc-üs-selame ve El-ecvibe-tül-Irakıyye anil-esile-til-Lahuriyye, Nefehat-ül-kudsiyye fi-mebahisilimamiyye kitaplarını yazmıştır. Birincisi 1899 de İstanbul'da sanayi mektebinde, üçüncüsü 1883 de Bağdat’ta basılmıştır. Ruh-ul-meani adındaki tefsiri, dokuz cilttir. Gençler arasında şöhret bulan bu tefsir, din âlimleri arasında bir kıymet kazanamamıştır. İçindeki haberlerden bazısının doğru olmadığı, Dürerüs-seniyyede yazılıdır. İbni Teymiyye’nin fikirlerini benimsemiştir.
54 — ALUSİ: Seyyid Mahmud Şükri bin Abdullah, şiilere cevap olarak, Minhatülilahiyye muhtasar-ı tuhfei isna aşeriyye ve Seadetül-dareyn ve Süyufi müşrika ve Sabbülazab kitapları yazmıştır. Alusii kebirin torunudur. İbni Teymiyyecidir.
55 — ALUSİ: Numan bin Mahmud bin Abdullah Alusi, Bağdat’ta 1836 da doğup, 1899 da vefat etti. Mevta işitmez derdi. Cila-ül-ayneyn kitabında İbni Teymiyye’yi övmekte, İbni Hacer-i Mekki hazretlerine dil uzatmaktadır. Yusüf Nebhani Şevahid-ül-hak kitabında, bunun haksız olduğunu ispat etmektedir. Galiyye-tül-mevaız kitabında dört mezhep imamlarını çok övüyor ve İmam-ı a’zamı müjdeleyen hadis-i şerifleri yazıyor ve Hanefi fıkıh kitaplarından bilgiler bildiriyor ise de, 119. sayfasında, Evliyanın kabrini ziyaret için Cila-ül-ayneyn kitabını tavsiye etmektedir.
56 — AMİDİ: Seyfüddin Ali bin Muhammed, şafii fıkıh ve kelam âlimidir. 1156 da Amid, yani Diyar-ı Bekrde doğup, 1234 de Şam’da vefat etti.
57 — AMR İBNİ AS: As bin Vaili Sehminin oğludur. Eshab-ı kiramın meşhurlarındandır. Hicretin 8. senesinde, Mekke’nin fethinden altı ay önce, Halid bin Velid ile birlikte Medine’ye gelerek Müslüman olmuşlardır. Fetihden önce imana gelenlerin şereflerine ve yüksek derecelerine kavuşmuşlardır. Resulullahın Amman’da valisi idi. Hiç azlolunmadı. Ebu Bekri Sıddık tarafından Şam’ın fethine gönderildi. Mısır’a vali yapıldı. Doksan yaşında iken 663 [h. 43] senesinde Mısır’da vefat etti. Çok zeki idi. Meşhur dahilerden idi. Amr ibni As, Kureyşin salihlerindendir hadis-i şerifi Medaric-ün-nübüvvede yazılıdır.
58 — ARND: Yirminci asrın büyük kimyagerlerindendir. Sultan ikinci Abdulhamid han zamanında İstanbul Dar-ül-fünununda, uzun yıllar kimya profesörü idi. 1934 de İstanbul üniversitesine tekrar getirildi. Fritz Arnd iyi türkçe konuşurdu. 1969 sonunda Hamburg’da öldü. Kıymetli din kitapları yazarlığı ile tanınmış Hüseyin Hilmi Işık, 1936 senesinde, Arnd’ın yanında çalışarak organik bir cisim keşif etti. Bu buluş, İstanbul fen fakültesi dergisi, 1937 senesi, ikinci cildin ikinci sayısında ve Berlin’de çıkan 1937 yıl ve [2519] sayılı almanca Zentrall Blatt kimya kitabında Işık Hilmi adı ile yazılıdır.
59 — AYNİ: Buhari şarihidir. Bedreddin Mahmud bin Ahmeddir. Hidaye şerhi ve Akt-ül-cüman adındaki ondokuz cilt tarihi ve Keşf-ül-lisan adındaki İbni Hişam şerhi meşhurdur. 1359 da Ayntabda doğup, 1451 de Kahire’de kadı iken vefat etti.
|
| |
|
| |
|
|
 |
 |
|
|
