Guatr, boynun ön kısmında bulunan tiroid bezinin gözle veya muayene ile fark edilecek kadar büyümesi olarak tanımlanabilir. Dünya Sağlık Örgütü, tiroid bezinin dış kısmının o kişinin baş parmağının uç parçasından büyük olmasını guatr kabul etmektedir. Guatr erişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da sık görülen bir problemdir. Okul çağındaki çocukların %5-10’unda değişik derecelerde guatr görülmektedir.


Tiroid bezinin vücuttaki fonksiyonu nedir
Tiroid bezi vücudumuzdaki önemli iç salgı bezlerindendir ve görevi tiroid hormonu üretmektir. Tiroid hormonlarının ise, ısı üretiminden protein sentezine, oksijen kullanımından hücre farklılaşmasına, algılamadan derinin yapısına, beyin ve sinir gelişiminden yağ, karbonhidrat ve vitamin metabolizmasına birçok fonksiyonu vardır.

Özellikle ilk 3 yaşta beyin gelişimi için tiroid hormonları mutlaka gereklidir. Tiroid hormonlarının hammaddesi besinler ve su ile alınan iyot mineralidir. Tiroid hormonlarının yeterli üretilmesi için tiroid bezinin sağlam olması yanında yeterli iyot alınması da gereklidir.


Nasıl oluşur, sebepleri nelerdir
Çocuklarda ve erişkinlerde guatrın oluş mekanizmaları benzerdir, buna karşın nedenleri farklıdır. Çocukluk çağında görülen guatr ya yeterli hormon yapabilmek için tiroid bezinin hacminin artmasına, ya da tiroid bezindeki iltihabi değişiklere bağlı gelişir. Ülkemizin Doğu Karadeniz, Kastamonu ve Çankırı gibi bazı bölgeleri iyot eksikliği bölgeleridir ve bu bölgelerde yaşayan çocuklarda yetersiz iyot alımına bağlı olarak guatr gelişmektedir.

Genellikle ergenlik döneminde ve kızlarda daha sık olarak görülen guatr vakalarında ise vücudumuzdaki savunma sisteminin tiroid bezine karşı guatr yapıcı maddeler üretmesi sorumludur. Çocuklarda seyrek olarak, tümoral infiltrasyonlara bağlı guatr vakaları da görülebilir.


Nasıl fark edilir ve hangi şikayetlere yol açar
Guatr, hasta veya ailesinin boynun ön kısmında belirginleşme fark etmesi veya başka bir nedenle hekime gidildiğinde yapılan muayenede tespit edilir. Guatr büyükse basıya bağlı solunum ve yutma güçlüğü ile ses kısıklığı görülebilir. Guatr vakalarının büyük kısmında tiroid hormonlarında bir bozukluk meydana gelmez; bu nedenle de guatr estetik yakınmaların dışında bir soruna neden olmaz.

Bununla birlikte guatr belirlenen her hastada tiroid hormonlarının düzeyi değerlendirilmelidir. Guatrın esas önemi tiroid hormonları ile ilgili bozuklukların habercisi olması ve nadir de olsa tiroid bezi tümörlerinin guatr şeklinde kendini göstermesidir. (24 Kasım 2005)


Guatr ile birlikte iki çeşit hormon bozukluğu görülmektedir. Bunlardan ilki tiroid hormonlarının fazla salınmasıdır ve “hipertiroidi” olarak isimlendirilmektedir. Hipertiroidisi olan çocuklarda sinirlilik, duygusal değişkenlik, dikkat dağınıklığı, zayıflama veya iştaha rağmen kilo alamama, sıcaktan çabuk bunalma, kalp çarpıntısı, uykusuzluk, okul başarısında azalma, ishal ve terleme gibi bulgular görülür.

Tiroid hormonları yetersiz salındığında “Hipotirodizm”den bahsedilir. Hiptiroidizmi olan çocuklarda büyüme duraklaması, soğuktan aşırı etkilenme (çok üşüme), halsizlik, yavaş hareket etme, kabızlık, mental fonksiyonlarında azalma, kuru cilt, çok uyuma gibi bulgular görülür. Guatra tiroid hormonu bozukluğunun eşlik etmesi her zaman önemlidir ve mutlaka hastaların dikkatli bir şekilde değerlendirilmesini gerektirir.


Teşhis için hangi tetkikler yapılmalı
Guatr teşhisinde ve sebeplerinin tespitinde en önemli yöntem dikkatli yapılan tiroid muayenesidir. Hem guatrın büyüklüğünün tespit edilmesi hem de tiroid bezinin iç yapısı hakkında bilgi edinmek için ultrosonagrafi ve sintigrafi gibi tetkiklerden yararlanılabilir. Bu tetkiklerin bütün guatrlı hastalarda yapılmasına gerek yoktur. Guatr belirlenen hastalarda tedavi başlamadan önce mutlaka tiroid hormonlarına bakılması gereklidir. Bu şekilde guatra tiroid hormonlarında bozukluğun eşlik edip etmediği tespit edilebilir.


Nasıl tedavi edilir
Guatr tedavisi tiroid bezinin büyüklüğüne, guatrın nedenine, bezin iç yapısına varsa nodülün özelliğine ve tiroid hormonlarının durumuna göre planlanır. Genel olarak tiroid fonksiyonlarında bozukluk yapmayan, yumuşak, diffüz ve küçük guatr vakalarını ilaç kullanmadan izlemek yeterlidir. Hipotiroidizme yol açan guatr vakalarında mutlaka tirod hormonu verilmesi gereklidir.

Hipertiroidi ile birlikte olan guatr vakalarında önce tiroid hormonu üretimini baskılayan ilaçların kullanılması ve klinik gidişe göre cerrahi veya ışın tedavisinin planlanması gereklidir. Çocukluk çağında ancak tek ve kistik nodül olan vakalar ile büyük boyutlu ve çok nodüllü guatr vakalarında cerrahi tedavi gereklidir.


Önlenebilir mi?
Ülkemizde hâlâ guatr vakalarının büyük çoğunluğundan iyot eksikliği sorumludur. İyot eksikliği toprağın ve suyun iyottan fakir olduğu dağlık bölgelerde daha şiddetlidir. Bu bölgelerde guatrın önlenebilmesi için iyotlu tuz kullanılması gereklidir. (01 Aralık 2005)