Bebeklerin ilk kelimesi tüm aile tarafından merakla beklenir. Anne, baba ya da dede önce kimin adı söylenirse onun prestiji artar. İlk sözcüklerin ardından bebeğin anlaşılır konuşması beklenir. Bu süre uzadıkça endişe artar. “Acaba bir problem mi var?” sorusu akıllara takılır.

Doğumu takip eden ilk birkaç hafta daha çok yemek ve uykuyla geçse de bebeklerin etrafıyla iletişim kurmaya başlamaları çok uzun sürmez. İlk iletişim teşebbüsleri bebeğin biyolojik veya duygusal ihtiyaçlarını belirtmek için ağlaması veya gülmesiyle başlayıp zamanla gelişir. Bebeklerde doğuştan gelişmiş olan işitme fonksiyonu dil gelişiminde büyük önem taşır.

Hayatlarının ilk 12 ayında bebekler çevrelerinde duydukları sesleri anlamaya ve taklit etmeye başlarlar. Aynı zamanda erken dönemde çıkardıkları seslerin konuşma haline dönüşmesine yardımcı olacak fonetik sistem de gelişmeye başlar. Bebekler konuşmaya başlamadan önce çıkardıkları seslerin özellikleri bakımından değişik evrelerden geçerler.

Doğumdan sonraki ilk 6 hafta içinde çıkan sesler ihtiyaç anlatan refleks seslerdir. 6 hafta-4 ay arası “agulama” ve gülme evresidir. 4-7 ay arası sesle oyun yapmaya başlarlar. 7-10 ay arası hece tekrarlarından oluşan sesler çıkarırlar. 11-13 ay arası değişik heceleri bir araya getirerek anlamsız konuşmalar çıkarırlar. İlk anlamlı kelimeleri genellikle 12-13 ay civarında duymayı bekleriz.

12-18. ay aralığı ilk 50 kelime evresi olarak anılır. Bu bebeğin 2. yaşına kadar 300, 3. yaşına kadar 500, 4. yaşına kadar 1000 kelimeyi bulabilir. Ancak unutulmamalıdır ki, bunlar klasik kitap bilgileridir ve çoğu bebeğin konuşma ve lisan gelişimi bu rakamlardan farklılık gösterir.

Televizyon seyretmenin bebeğin konuşmasını kesin olarak olumsuz yönde etkilediğini biliyoruz... Televizyonda çocuklar için bilinçli bir şekilde hazırlanmış kimi programların lisan gelişimine az da olsa olumlu katkılarda bulunmasıyla beraber çocuğun çizgi film veya müzik kanallarının esiri haline gelmesini tavsiye etmiyoruz. Bu, çocuğun etrafıyla kuracağı kaliteli iletişim zamanını çalacağından dil gelişimini tabii ki olumsuz yönde etkileyecektir.

Pratik olarak 0-3 yaş arası bebeklerin hiç bir şekilde, sonraki çocukluk dönemlerinde ise günde bir saati aşmamak üzere televizyon seyretmelerine izin veriyoruz. Bu bir saatin içine vcd, dvd, bilgisayar kullanımın dahil olduğunu, bu zamanı diledikleri şekilde kullanabileceklerini hatırlatalım. Çok mecbur kalmadıkça günlük kullanımı bir saatin üzerine çıkarmamaya özen göstermek gerekir. (19 Ocak 2006)


Dil gelişimine destek önerileri
Yapılan tüm çalışmalar çocukların dil gelişiminde hayatın ilk sekiz hatta özellikle ilk 3 yılının çok önemli bir yeri olduğunu belirtiyor ve çocuklara bu ilk sekiz yıllık dönemde dil gelişimlerini sağlamaları içim tüm imkanların sunulması gerektiğine dikkat çekiyor. Bu dönemde dil gelişimlerine yeteri kadar önem verilmeyen çocukların daha sonra dil gelişimlerini tümüyle tamamlayamadıkları gözlemlenmiş.

Çocuklar için hazırlanmış farklı oyunlarla çocuğunuzun dil gelişimine katkıda bulunabilir ve beynin dil gelişimi ile ilgili gerekli bölümlerini bu oyunlarla güçlendirebilirsiniz.


Neler yapabilirsiniz?

1- Dil gelişimiyle ilgili çalışmalardan birçoğu çocukların sesleri taklit ederek ve model alarak öğrendiklerini belirtiyor. Bu nedenle çocuğunuza bir şeyler öğretmek istiyorsanız en önemli örnek siz olmalısınız.

Çocuğunuzun yanında konuşurken olabildiğince anlaşılır ve özenli konuşmaya dikkat edin. Çocuk diliyle konuşmanın herhangi bir faydası olmadığı gibi zararı da çok fazladır.

2- Çocuğunuzla beraber evcilik oyunu oynamaya çalışın. Çocuklar söylemedikleri ya da kullanmadıkları kelimeleri bu oyunlar esnasında kullanabilirler. Eğer siz de bu oyunlarda yer alırsanız çocuğunuzu hem yakından tanıma fırsatına sahip olursunuz hem de onun kelime haznesini geliştirmesine yardım edersiniz.

3- Çocuğunuzla beraber karton bir kutudan televizyon maketi yapabilirsiniz. Oyunlarınızda bu televizyonu kullanarak çocuğunuzun, dil eğitimi odaklı oyunlar oynamasını sağlayabilirsiniz. Örneğin, televizyonun arkasına geçip haber sunabilirsiniz ya da daha önceden izlediğiniz bir televizyon programını canlandırabilirsiniz.

4- Çocuğunuza çeşitli kitaplar okuyun, bu kitaplarda gerçekleşen olayları çocuğunuzla beraber canlandırmaya çalışın. Böylece çocuğunuz hem ona okuduğunuz kitabı daha iyi anlamış olacak hem de dil gelişimi açısından farklı bir deneyim yaşamış olacaktır.

5- Çocuğunuzun çeşitli şiir ve tekerlemeler ezberlemesine yardımcı olun.

6- Çocuğunuz şarkı söylerken ya da bir konuşma yaparken onun sesini teybe kaydedin. Böylece çocuğunuz kendi konuştuklarını dinleyecek ve kendi sesine ve konuşmasına daha farklı bir şekilde dikkat etme şansı yakalayacaktır.

7- Çocuğunuzun yanlış söylediği şeylerin “o öyle değil böyle söylenir” gibi bir yaklaşımla düzeltmeye çalışmayın, onun yerine çocuğunuzun söylediğini kendiniz düzelterek tekrarlayın. Örneğin, çocuğunuz “Mehmet, dün gezmeye gidecek” dedi, bu cümlenin yanlış olduğunun farkındasınız ama bunu şu şekilde düzeltmelisiniz: “Mehmet, dün gezmeye gitti, haklısın.” (26 Ocak 2006)