Câiz olmayan [fasit] şirketler

Sual: İslâmiyyette, câiz olmayan [fasit] şirketler nelerdir? Müzârea ve müsâkât şirketleri nedir?

Cevap: Vekil tutmak câiz olmayan şeylerde, mesela, odun, ot toplamak, yemek için avlamak, su dağıtmak için ve dağlardaki sahipsiz ağaçlardan meyve toplamak ve umuma mubah olan yerden tuz, maden çıkarmak ve böyle topraktan yapılmış tuğla ve kiremidi pişirmek gibi mubah olan şeyleri yapmak için şirket kurmak sahih değildir. Herkesin topladığı kendisinin olur. Yardım eden olursa, ona ücret verir ve ücret, toplanan şeyin semeninin yarısını geçemez. Çünkü, şirkette ortaklar birbirlerine vekil olurlar. Vekil yapmak demek, bir şeyi tasarruf etmeğe hakkı olmayan kimseye, bu şeyi tasarruf etmeğe, yani kullanmağa hak vermek demektir. Herkesin tasarruf etmeğe hakkı olan, yani herkese mubah olan şeylerde vekil yapmak sahih olmaz. Fasit şirketlerde, kâr sermaye nispetinde olur. Şeriklerin feshetmesi ile şirket bozulur. (Tam İlmihal s. 867)

Müzârea şirketi demek, harman yapılan şeyleri yetiştirmek için, tarla yani toprak birinden, işçilik diğerinden olmak ve mahsulü, sözleşilen nispette paylaşmak üzere, iki kişi arasındaki şirkettir. Ziraat şirketi, belirli maddelere uymayan şartlar şirketi bozar ve mahsulün hepsi, tohum sahibinin olup, diğerine ücret verilir. Ücreti, şartnamedeki hissesini aşamaz.

Müzâreaya verilmiş toprağı, toprak sahibi başkasına satarsa, müşteri toprak kurtuluncaya kadar bekler. Yahut, mahkeme yolu ile bey’i feshettirir.

Müsâkât şirketi ise, bağda üzüm, bahçelerde meyve ve bostanlarda sebze yetiştirmek için, toprak sahibi ile, çalışacak kimse arasında yapılan şirket olup, müzârea gibi olur. Çalışan hastalanırsa, şirket bozulur. Ağaç dikip yetiştirmek için şirket kurulmaz. Eğer kurulursa, yetişen ağaçlar, toprak sahibinin olup, çalışana ücret verir. (Tam İlmihal s. 868)

Osman Ünlü hocanın Türkiye Gazetesi'nde bugün yayımlanan makalesi için tıklayınız...