Hikmet ehli zatlar buyuruyor ki:
Allah diyenin yardımcısı Allah’tır, para diyenin yardımcısı olmaz. Para, mal, ya hayırlı veya hayırsız olur. Bu, parayı kazanmaya ve harcamaya bağlıdır. Paranın gittiği yerden, geldiği yer belli olur. Hayırlı mal, Allah yolunda harcanır. Hayırsız mal, nefsin, şeytanın yolunda, yani Allahü teâlânın rızasının olmadığı yerlerde kullanılır. Bu ise felakettir.

En büyük zenginlik kanaattir. Kanaat, Cenab-ı Hakk’ın verdiğine rıza göstermektir. Israr eden, belki çok para kazanır, ama ateşe de maruz kalır. Helâl malın hesabı, haram olanın azabı var. Onun için para kullanmak, silahı kullanmak kadar maharet ister. Kullanılması bilinmezse, yanlış sıkılan kurşun, birini öldürebilir, kurşun atan da cezalandırılır. Parayı yanlış kullanmak ise daha kötüdür, insanı Cehenneme götürür.

Şakik-i Belhi hazretleri buyuruyor ki: 700 âlime beş sual sordum. Hepsinin cevabı, yaklaşık aynıdır. Bunlar şöyleydi:

1- (Akıllı kime denir?) diye sordum. (Dünyaya kıymet vermeyene) dediler. Dünyaya kıymet vermeyen, âhirete kıymet verir. Âhirete kıymet veren de, sonsuz saadete kavuşur.

2- (Zeki kime denir?) diye sordum. (Aldanmayana) diye cevap verdiler. Hangi konuda aldanmaz? Her konuda aldanmaz. Din işlerinde aldanmaz, alışverişlerde aldanmaz, ticarette aldanmaz. Aldanmadığı gibi, başkalarını da aldatmaz. Çünkü dinimizde, aldanmak da, aldatmak da yoktur.

3- (Derviş kime denir?) diye sordum. (Allahü teâlânın rızasını, Onun kullarının rızasından üstün tutana derviş denir) diye cevap verdiler. Demek ki, derviş, insanları memnun etmek için değil, Allahü teâlâyı memnun etmek için yaşar. İnsanların arzularıyla, istekleriyle Allahü teâlânınkiler bir araya gelirse, o daima Cenab-ı Hakk’ın tarafını tercih eder.

4- (Zengin kime derler?) diye sordum. (Kanaat edene) diye cevap verdiler. İnsanın nefsi, doymak bilmeyen, heyula denilen hayvana benzer. Hiçbir zaman, bu bana yeter demez. Her şeyi ister.

5- (Cimri kime denir?) diye sordum. (Allahü teâlânın verdiği emaneti şahsından bilene, hepsini kendine ait zannedene denir) diye cevap verdiler. Hâlbuki Allahü teâlâ, o nimetleri kullansın ve kullarına versin diye verdi. Bizim böyle bir varlığımız yoktu. Allahü teâlânın verdiği bu nimetleri Onun rıza gösterdiği, emrettiği yerlere harcamalı, Onun kullarının ihtiyaçlarını görmeye çalışmalı. Aksini yapmanın vebali büyük olur.

Vakit nakittir
Hikmet ehli zatlar buyuruyor ki:
Dünya hayatı çok kısadır. Âhirette ele geçecek ebedî nimetler, bu kısa hayattaki çalışmamıza bağlıdır. Allah korusun, ebedî azaplar da böyledir. Bir gün Peygamber efendimize, (Yâ Resulallah, dünya ile âhiret arasındaki mesafe ne kadardır?) diye sorulduğunda, (Göz açıp kapayıncaya kadar yakındır) buyurdu.

İnsanın en kıymetli varlığı vaktidir. (Vakit, nakittir) buyurulmuştur. Nakit, altın ve gümüş para demektir. Zamanı boşa harcamak, parayı boşa harcamak gibidir. Para boşa harcanınca, sermaye gider. Zaman boşa harcanınca da ömür sermayesi gider. Dünyada söylenmiş olan bir kelime-i tevhid veya bir Allah demek âhirette, teraziyi değiştirebilir. Bu yüzden, her ânı değerlendirmeye çalışmalı. Yolda, evde, işte, her fırsatta, Allah demek, salevat-ı şerife getirmek, tevbe istiğfar okumak, bizi azaptan kurtarabilir. Peygamber efendimiz buyuruyor ki:
(Beş şey gelmeden önce, şu beş şeyin kıymetini bilin:
1- İhtiyarlık gelmeden önce gençliğin,
2- Hastalıktan önce sağlığın,
3- Meşguliyetten önce boş vaktin,
4- Fakirlikten önce paranın, zenginliğin,
5- Ölmeden önce hayatın, dünyada âhireti kazanmanın kıymetini bilin!)

Tüccar bir talebe hocasına, (Efendim, şu işleri yapıp, çok kazanıp, İslamiyet’e hizmet etmek istiyoruz) deyince, hocası küçük bir kağıda, (Temizlen) diye tek kelime yazıp verir. Tüccar, dört beş sene, bu kâğıdı muska gibi taşır, ama her şeye çok dikkat etmesine rağmen temizlenemez. Bir gün hocasına durumu anlatıp, (Neden temizlenemiyorum?) diye hikmetini sorar. Hocası buyurur ki:

- Bir arkadaşın dinsizdir. Dostunu iyi seçeceksin. Çünkü Peygamber efendimiz, (İnsanın dini arkadaşının dini gibidir) buyuruyor. Resulullah’ın sözlerinde zerre kadar tereddüt eden kâfir olur. Bundan dolayı Eshab-ı kiram, kazara da olsa, hayır dememek için, ağızlarına taş koyarlardı. Bu bakımdan, iyi arkadaş seçmeli. Eğer bir kimsenin arkadaşı namaz kılmıyorsa, itikadı veya ahlakı bozuksa, onun da bozulacağı kesindir. Çünkü bir sepet elmanın içinde bir tane çürük olsa, bu çürük olan, sağlamların hepsini bozar. O kadar düzgün elmalar, bir elmayı bile düzeltemez. Çünkü insanın nefsi kâfir olduğu için, küfür kolay ve çabuk yayılır. Güzel hasletlerin yayılması ise çok zor olur. Marifet zoru başarmaktır.